Čak i među ekonomistima vlada pogrešno mišljenje da hiperinflaciju izaziva isključivo nekontrolisana emisija novca odnosno štampanje istog bez realnog pokrića. Činjenica je da je to jedan od faktora koji utiču na visinu stope inflacije, ali nije i jedini odnosno najbitniji.
ODNOS POVERENJA U DRŽAVU I HIPERINFLACIJE
Hiperinflacija je naime posledica u najvećoj meri gubitka poverenja građana u državu i sistem koji emituje novac, odnosno gubitka moći državnog aparata da zakonskim i legitimnim sredstvima održi stabilnost valute.
Uvek kada je na delu gubitak vrednosti novca, a povećanje vrednosti imovine, izvor problema je gubitku poverenja u predmetnu valutu.
Pored inflacije, druga važna posledica nedostatka poverenja u državu je odliv kapitala iz javnog sektora u privatni, odnosno veliki pad potražnje za državnim obveznicama, a povećano ulaganje u razne vidove privatne svojine u kojima investitori ali i svi drugi građani nalaze sigurno utočište za svoju imovinu.
ČEMU NAS JE ISTORIJA NAUČILA
Ako posmatramo političku odnosno ekonomsku istoriju sveta, možemo utvrditi da je hiperinflaciji uvek prethodila politička nestabilnost, nemoć vladajućih struktura i kako smo prethodno naveli - gubitak poverenja građana u državu, a samim tim i u njen novac.
PRVA ZABELEŽENA HIPERINFLACIJA – RIMSKO CARSTVO, PERIOD DOMINATA
Prvi zabeleženi slučaj hiperinflacije desio se u Rimu, u trećem veku nove ere.
Ukoliko krenete da ispitujete teren metal detektorom na teritoriji Srbije, a pogotovu Istočne, naićićete verovatno na par rimskih novčića iz perioda trećeg i četvrtog veka. Nakon brojnih arheoloških pronalazaka kovanica iz ovog perioda, istoričari i ekonomisti su se posvetili proučavanju razloga za tako veliki broj otkovanih novčića i uz druge materijalne dokaze utvrdili da je zapravo u pitanju period hiperinflacije unutar carstva, kada je novac, čak i onaj srebrni bio devastiran i takoreći bezvredan.
Razlog hiperinflacije najpre je tražen na polju makroekonomije, pa su razlozi za ovu pojavu vezivani za monetarnu reformu Cara Trajana, kada je smanjivana čistoća kovanica koje su imale manji udeo srebra, (a koji trend su nastavili i ostali vladari nakon njega).
Međutim, razlozi za obezvređivanje rimskog novca u periodu trećeg i četvrtog veka su mnogo dublji i kopleksniji.
Kako je Rim slabio u periodu Dominata, stalni upadi varvarskih vojski, kao i drugi spoljni i unutrašnji uticaji na carstvo bili su sve učestaliji i intenzivniji, pa su carevi bili primorani da prave kompromise radi očuvanja mira i granica carstva.
Nakon Karakalinog edikta (caracalla edict), iz 212. godine, pod velikim političkim pritiskom građani rimskih provincija tzv. peregrini koji su do tada imali status građana drugog reda i nisu bili punopravni građani Rima, dobili su rimsko državljanstvo i puna građanska prava, čime je Rim dobio milione novih državljana sa svojim interesima koji su umnogome bili u suprotnosti sa interesima carstva i vladara.
Ukoliko posetite grad Rim i njegovu okoliu videćete i danas ostatke velikih i masivnih zidova koji potiču iz perioda vladavine cara Aureliana, kada su Rimljani pokušavali da zaštite grad od najezda severnih plemena i odmetnutih unutrašnjih političkih frakcija i protivnika.
Uticaj Rima je slabio, a građani su sve manje imali poverenja u državu i sistem, pa i u novac koji je taj sistem kovao i za čiju vrednost je svojim autoritetom garantovao.
Najveći pad vrednosti rimskog novca desio se za vreme cara Trajana Deciusa (koji je ubijen u borbi od strane Gota), da bi se nastavio u vreme Cara Aureliana baš u vreme kada su izgrađena široka utvrđenja oko grada sa namerom da očuvaju mir i stabilnost. Ovaj period je karakterističan po tome što je čak i srebrni novac vrtoglavo gubio na vrednosti.
Trend se kratko zaustavio za vreme Dioklecijana, koji je 301. godine pokušao naredbama o kontroli cena i zarada zaustaviti finansijsko posrtanje, ali je pad nastavljen sve do faktičkog kraja Zapadnog rimskog carstva u obliku koji je do tada postojao, u šestom veku naše ere.
HIPERINFLACIJA U NEMAČKOJ NAKON VELIKOG RATA
Slična sudbina zadesila je i oslabljenu Nemačku nakon Prvog svetskog rata, kada je tada važeća valuta - Papiermark (papirna marka) bila obezvređena, a svaka pokrajina odnosno veći grad je imao pravo i mogućnost da izdaje sopstveni novac. Obezvređivanjem marke, vrtoglavo su rasle cene imovine, najviše nekretnina i zlata.
Šta se zapravo desilo. Nakon boljševičke revolucije u Rusiji 1917. godine, revolucionarni talas zahvatio je i Nemačku 1918, a ideje na kojima su republikanci bazirali svoju vladavinu bile su slične komunističkim. Revolucionarna republikanska vlada je preuzela vlast, a car Vilhem II je morao da abdicira.
Znajući šta se desilo sa imovinom odnosno privatnom svojinom u Rusiji nakon 1917. godine i plašeći se da bi se isto moglo desiti i u Nemačkoj, kapital je bio preplašen na smrt, a vrednost valute koju je nova vlast emitovala nije uživala nikakvo poverenje vlasnika bogatstva. Naprotiv, bežali su od svega što ima veze sa revolucijom.
Vlada nije imala zlatne rezerve, nije imalo nikog da kreditira državu, a njene obveznice niko nije hteo.
Sa druge strane sve vreme je pretio da izbije unutrašnji građanski rat između socijalista i konzervativaca, što je dodatno ulivalo nesigurnost među građane Nemačke.
Tek uvođenjem Reichsmarke 1924. koja je bila vezana za zlatni standard situacija se stabilizovala. Međutim ni to nije potrajalo jer nastupanjem velike depresije, država je bila prinuđena da ukine zlatnu podlogu radi neophodne dodatne emisije novca i nemogućnosti da se obezbedi adekvatna količina zlata. Dolaskom Hitlera na vlast Reichsmark je održavana silom i imperativnim odlukama države, a odnos nemačke prema stranim valutama bio je predmet manipulacija. Tek nakon velike i uspešne reforme iz 1948, Reichsmark je zamenjena čuvenom Deutsche markom u odnosu 10:1.